NGUYÊN NHÂN NÀO GÂY RA HỘI CHỨNG CUSHING?

NGUYÊN NHÂN GÂY HỘI CHỨNG CUSHING?

Hội chứng Cushing có thể do dư thừa hormone cortisol nội sinh hoặc ngoại sinh. Trong đó Cushing nội sinh là một tình trạng hiếm gặp hơn nhiều so với Cushing ngoại sinh do lạm dụng Corticosteroid.

• Hội chứng POEMS và những bất thường của cơ thể
• Bệnh học nội khoa: Chẩn đoán U tuyến Yên
• Hội chứng Noonan và những dị tật bẩm sinh ở trẻ
• Bệnh học nội khoa: Hội chứng Ramsay Hunt
• Bệnh học nội khoa: Bệnh Huntington

Hội chứng Cushing

Đại cương

Y học lâm sàng khẳng định: Hội chứng Cushing lần đầu được xuất hiện trong y văn vào năm 1912 bởi Dr. Harvey, mang ý nghĩa “các dấu hiệu và triệu chứng dư thừa hàm lượng glucocorticoid tự do huyết tương”.

Hội chứng Cushing có thể do dư thừa hormone cortisol nội sinh hoặc ngoại sinh. Trong đó Cushing nội sinh là một tình trạng hiếm gặp hơn nhiều so với Cushing ngoại sinh do lạm dụng Corticosteroid.

Bệnh nhân mắc hội chứng Cushing thường có vẻ ngoài khá điển hình: mặt to tròn, đỏ ửng, vạt mỡ vùng thượng đòn, bướu mỡ cổ trâu, béo bụng, da căng đỏ và có nốt tím.

Nguyên nhân

Hệ thống nội tiết bao gồm các tuyến nội tiết (các tuyến sản xuất ra các dạng hormone) liên hệ chặt chẽ với nhau và cùng đóng vai trò cân bằng các quá trình sống của cơ thể. Hệ nội tiết bao gồm các tuyến sau: tuyến thượng thận, tuyến giáp, tuyến cận giáp, tuyến tụy, tuyến yên, buồng trứng (ở phụ nữ) và tinh hoàn (ở nam).

Trong đó, tuyến thượng thận sản xuất ra một số hormone, ở đây đề cập tới hormone cortisol. Cortisol có vai trò điều hòa nhiều chức năng của cơ thể. Cortisol có tác dụng duy trì cân bằng huyết áp và điều hòa hệ thống tim mạch hoạt động bình thường. Hormone này cũng giúp cơ thể đối ứng với stress và cân bằng chuyển hóa các nhóm chất protein, carbohydrates và chất béo trong khẩu phần ăn trở thành năng lượng sử dụng được. Vai trò của cortisol là rất quan trọng, không thể thay thế. Tuy nhiên, khi dư thừa cortisol quá mức lại phát triển thành hội chứng Cushing.

1. Dư thừa cortisol ngoại sinh

Sự dư thừa cortisol có thể là từ nguyên nhân bắt nguồn từ bên ngoài của cơ thể (ngoại sinh của hội chứng Cushing), thường gặp nhất là sử dụng thuốc corticosteroid. Khi sử dụng corticosteroid liều cao kéo dài trong một khoảng thời gian nhất định sẽ gây ra hiện tượng tăng cortisol chức năng trong cơ thể, là nguyên nhân trực tiếp gay nên hội chứng Cushing. Nguyên nhân là nhóm thuốc này (prednisone, dexamethasone, cũng như methylprednisolone…) có tác dụng gần như tương tự hormone cortisol được sản xuất từ tuyến thượng thận.

Trong thực tế lâm sàng, corticosteroid được bác sĩ chỉ định trong điều trị một số bệnh lý viêm – nhiễm khuẩn. Ví dụ: viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ hệ thống, các viêm nhiễm đường hô hấp và bệnh suyễn hoặc chống thải ghép trong các trường hợp ghép tạng. Lượng corticoid sử dụng trong điều trị thường vượt xa lượng cortisol cần thiết cho cơ thể, do đó tác dụng không mong muốn của việc dư thừa cortisol sẽ xảy đến.

Một số trường hợp tiêm corticosteroid tại chỗ cũng có thể gây nên hội chứng Cushing nếu lặp đi lặp lại nhiều lần. Trong thực tế các bệnh nhân điều trị bệnh nội khoa đau xương khớp thường lạm dụng tiêm corticosteroid nhằm mục đích đẩy lùi cơn đau và sự khó chịu nhanh chóng.

Biểu hiện hội chứng Cushing

Những trường hợp sử dụng corticosteroid dạng hít hoặc bôi, ví dụ thuốc hít steroid (cho bệnh suyễn) và các loại kem steroid bôi da (đối với các rối loạn về da như eczema) thường ít liên quan đến hội chứng Cushing trừ khi bệnh nhân lạm dụng sử dụng liều rất cao.

2. Dư thừa cortisol nội sinh

Nhóm nguyên nhân dư thừa cortisol nội sinh hiếm gặp hơn so với nhóm còn lại. Hội chứng Cushing nội sinh xảy ra khi tuyến thượng thận hoạt động bất thường, một hoặc cả hai tuyến đều hoạt động vượt ngưỡng thông thường. Một trường hợp khác là bất thường tuyến yên, sản xuất quá nhiều hormone adrenocorticotropic (ACTH) – hormone điều hòa, làm tăng sản xuất cortisol bởi tuyến thượng thận. Các trường hợp bệnh lý cụ thể gây ra tăng cortisol nội sinh bao gồm:

– Khối u tuyến yên: Tuyến yên là tuyến nội tiết nằm ở đáy não, đa phần u tuyến yên là lành tính. Khối u tuyến yên có thể tăng tiết các hormone tuyến yên trong đó có ACTH. ACTH dư thừa kích thích tuyến tượng thận tiết ra cortisol, về lâu dài hình thành hội chứng Cushing. Cushing do u tuyến yên xảy ra ở nữ nhiều hơn nam, và là hình thức phổ biến nhất của hội chứng Cushing nội sinh.

– Ung thư tiết ra ACTH lạc chỗ: các khối ung thư có thể biệt hóa thành các dạng tế bào ác tính khó lường. Mặc dù rất hiếm nhưng đôi khi các khối ung thư lạc chỗ tiết ra ACTH và gây ra hội chứng Cushing theo cơ chế tương tự u tuyến yên.

– Bệnh lý tuyến thượng thận: ở một số bệnh nhân, tuyến thượng thận tăng tiết cortisol dù không có sự kích thích của hormone ACTH và hiện tượng này thường liên kết với các rối loạn của tuyến thượng thận. Nguyên nhân thường gặp nhất là u lành tính vỏ thượng thận (adenoma tuyến thượng thận). Ngoài ra, phì đại lành tính tuyến thượng thận cũng là nguyên nhân của hội chứng Cushing nội sinh.

Theo https://ysidakhoa.net Bác sĩ Nguyễn Anh Tú – GV Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur